نقش مرکز علم سنجی دانشگاه در ارتقای رتبه وبومتریکس webometrics دانشگاههای ایران

رتبه بندی وبومتریک شاخصی است برای رتبه بندی وب سایتهای دانشگاه ها و مراکز علمی، آموزشی و تحقیقاتی دنیا که توسط آزمایشگاه سایبرمتریک (CINDOC) واحدی از انجمن ملی تحقیقات اسپانیا تهیه شده است. وبومتریک دانشگاه های دنیا را بر اساس اطلاعات مبتنی بر وب آنها سا

وبومتریک یک نظام رتبه‌بندی دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی در سراسر جهان است که بر اساس میزان حضور و فعالیت آن‌ها در فضای وب و وبسایت‌های دانشگاهی انجام می‌شود. این نظام با تحلیل اطلاعات مبتنی بر وب، به ارزیابی دانشگاه‌ها در ابعاد مختلف مانند تأثیر (Visibility)، شفافیت (Transparency) و سرآمدی (Excellence) می‌پردازد.

علم سنجی (Scientometrics) دانش اندازه گیری و تحلیل علم است که به سنجش تولیدات علمی پژوهشگران و سازمان ها در قالب متغیرهای کمی می پردازد. شاخص های علم سنجی شامل شاخص های ارزیابی کمیت و کیفیت برونداد علمی است که می تواند مبنای ارزشیابی و رتبه بندی اعضای هیأت علمی، گروه های آموزشی، دانشکده ها، دانشگاه ها، مراکز تحقیقاتی و کشورها قرار گیرد.

اهداف وبومتریک در دانشگاه های ایران:

• نشان دادن میزان توجه دانشگاه‌ها و مؤسسات به نشر اینترنتی و حضور در فضای مجازی.
• حمایت از طرح‌های دسترسی آزاد (Open Access) برای افزایش انتقال علم و دانش.
• ارائه یک دیدگاه جامع از فعالیت‌های دانشگاهی در فضای آنلاین.

اهداف علم سنجی در دانشگاه های ایران :

• رصد تولیدات علمی اعضای هیات علمی و حوزه های زیر مجموعه دانشگاه
• توانمند سازی اعضای هیات علمی ، پژوهشگران و دانشجویان
• ایجاد بستر مناسب جهت تسهیل امور پژوهشی
• ارائه خدمات مشاوره ای فنی مرتبط با پژوهش
• ارتقاء عملکرد واحدهای توسعه پژوهشهای بالینی در مراکز وابسته

شاخص‌های رتبه‌بندی:

تأثیر (Visibility):
بر اساس تعداد صفحات وب، دامنه و حجم محتوا.

شفافیت (Transparency):
بر اساس تعداد لینک‌های داخلی و خارجی وبسایت و میزان دسترسی به اطلاعات.

سرآمدی (Excellence):
بر اساس استناد به مقالات دانشگاه و میزان مشارکت در پایگاه‌های داده علمی.

رتبه بندی وبومتریک به طور کلی دو بار در سال (ژانویه و ژوئیه) به روز می شود.. این نظام رتبه‌بندی از سال 2004 توسط آزمایشگاه سایبرمتریک در اسپانیا منتشر شده است.

نقش رتبه بندی وبومتریک:

• فراهم کردن یک مقیاس جهانی برای ارزیابی عملکرد دانشگاه‌ها در فضای وب.
• تشویق دانشگاه‌ها به بهبود حضور آنلاین و افزایش دسترسی به دانش.
• ارائه اطلاعاتی مفید برای دانشجویان، اساتید و پژوهشگران در سراسر جهان برای مقایسه عملکرد دانشگاه‌ها.
• برخی از دانشگاه‌های برتر ایرانی در رتبه‌بندی وبومتریک:
• دانشگاه تهران, دانشگاه علوم پزشکی تهران, دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی, دانشگاه صنعتی شریف.
• به طور کلی، رتبه‌بندی وبومتریک یک ابزار مفید برای ارزیابی و مقایسه دانشگاه‌های سراسر جهان بر اساس حضور و فعالیت آن‌ها در فضای وب است.

شاخص های مرسوم و جدید علم سنجی

ضریب تاثیر نشریات (Journal Impact Factor-JIF) :
ضریب تأثیر یک مجله عبارت است از نسبت بین استنادهای دریافتی به مقالات انتشار یافته در طول یک دوره زمانی. معمولاً یک دوره دوساله برای بررسی در نظر گرفته می‌شود.

فوریت (نمایه فوری- Immediacy Index) :
این نمایه روش دیگری شبیه عامل تأثیر است. از نمایه فوری به منظور تعیین سرعت استناد مقالات در یک مجله استفاده می‌شود. نحوه محاسبه نمایه فوری در JCR ، نسبت تعداد استنادهای دریافتی در سال مشخص به تعداد مقالات انتشاریافته در سال مشخص می باشد.

مقاله داغ( Hot paper) :
مقالاتی که خیلی سریع نسبت به مقالات مشابه در همان حوزه موضوعی و همان بازه زمانی استناد دریافت می کنند به عنوان مقالات داغ شناخته می شوند. ملاک محاسبه تاریخ انتشار نیست. انتشارات 2 سال اخیر در بازه 2 ماه اخیر مورد بررسی قرار می گیرد و انتشاراتی که در این بازه زمانی 2 ماهه بیشترین استناد را گرفته و در 1/0% مقالات دارای استناد قرار گرفته باشد. (فقط استنادات 2 ماه قبل شمارش می شود نه کل 2 سال).

نیم عمر متون یا قاعده کهنگی متون (Literature Obsolescence) :
شاخص نیم عمر، نقش زمان را در بهره وری از اطلاعات روشن می کند. با استفاده از این شاخص می توان نشان داد که آیا با گذشت زمان از میزان سودمندی مقالات و کتاب ها کم می شود یا خیر. منظور از نیم عمر متون علمی مدت زمانی است که در خلال آن نیمی از متون استنادکننده به متون علمی مورد استناد درحوز ه های علمی مورد نظر منتشر شده است. به عبارت دیگر، نیم عمر عبارت است از مدت زمانی که در طول آن نصف ارجاعات یک نشریه منتشر شده اند.

شاخص اچ (H-Index) :
طبق تعریف شاخص H یک پژوهشگر عبارت است از H تعداد از مقالات وی که به هر کدام دست کمH بار استناد شده باشد. اگر H مقاله از کل مقالات منتشر شده یک محقق طی n سال کار علمی، هرکدام حداقل H بار استناد دریافت کرده باشد، آن محقق دارای شاخص H است.
در محاسبه دستی این شاخص، تعداد استنادات به ترتیب نزولی مرتب می شود و تعداد مقالات با تعداد استنادات مقابل آن مقایسه می شود تا تعداد استنادات با شماره مقاله برابر یا بیشتر از آن باشد. شماره آن مقاله، نشان دهنده عدد H نویسنده است.

ارزش متیو (Mathew-Value):
این شاخص در واقع شکل اصلاح شده ضریب تأثیر است که آن را در یک دوره پنج ساله و در موضوعی خاص محاسبه می کند. نحوه محاسبه آن تقسیم تعداد استنادها به مقاله های یک مجله در یک دوره پنج ساله بر تعداد مقاله های همان مجله در همان دوره زمانی است که عدد حاصل را با همین نسبت ها در کل حوزه مورد پژوهش اندازه گیری می کند.

شاخص ام (M-Index) :
شاخص H هر پژوهشگر به طول مدت فعالیت پژوهشی وی بستگی دارد. زیرا با گذشت زمان، تعداد مقالات و استنادها به آن افزایش می یابد. به همین جهت، برای مقایسه پژوهشگران در مراحل مختلف دوره فعالیت آنها، شاخص M معرفی شد. این پارامتر در نتیجه تقسیم هیرش هر پژوهشگر بر سن علمی وی به دست می آید. منظور از سن علمی، شمار سال هایی است که از زمان انتشار اولین مقاله او می گذرد.

شاخص جی ( G-Index) :
یکی دیگر از ضعف های شاخص H، نادیده گرفتن مقالات پراستناد است. در این شاخص بر خلاف شاخص هرش به مقالاتی که بیشتر مورد استناد قرار می گیرد وزن بیشتری داده می شود. بنا به تعریف شاخص G برابر است با بالاترین رتبه در لیست نزولی مقالات به ترتیبی که g مقاله اول حداقل تعداد g2 استناد دریافت کرده باشند و مجموع استنادهای مقالات تا g بزرگتر یا مساوی g2 باشد. با توجه و دقت در نحوه محاسبه G-Index درمی‌یابیم که میزان G-Index هیچ وقت کمتر از H-Index نخواهد بود.

شاخص وای (Y-Index) :
شاخص وای برای ارزیابی سهم انتشارات نویسندگان، موسسات و کشورها بکار می رود. این شاخص به تعداد انتشارات نویسنده اول (First Author Publications, FP) و انتشارات نویسنده مسئول(Corresponding Author Publications, RP ) مربوط می شود. شاخص وای شامل دو پارامتر است؛ عملکرد انتشار،j، که به کمیت انتشار مربوط می شود و شخصیت انتشار، h ، که نسبت انتشارات نویسنده مسئول به انتشارات نویسنده اول را مشخص می کند.